شهاب باران برساوشي

بنام یزدان پاک
شهاب‌باران برساوشی
شراگیم امینی
«تا ساعاتی دیگر اوج بارش شهابی برساوشی آغاز می‌شود. شهاب‌باران برساوشی امسال چندان پربار نخواهد بود. منشاء این بارش از دنباله‌داری بنام سویفت-تاتل است.»
«شهاب سنگ‌ها»(Meteor) ذرات و تکه‌های جداشده از اجرام آسمانی هستند که در فضا پراکنده‌اند. اندازه‌ها شهاب‌ها از یک ریگ کوچک شروع می شود و در بزرگ‌ترین حالت به چند صدمتر می‌رسد. یک شهاب سنگ می‌تواند تکه‌ای از یک ستاره دنباله دار، یک سیارک و حتی سیاره‌های منظومه خورشیدی باشد. منشاء بیشتر شهاب‌هایی که با جو زمین برخورد می‌کنند قطعات کوچکی از سر یک ستاره دنباله‌دار هستند. ستاره دنباله‌دار جرمی است که به دور خورشید مدار بسیار بزرگی دارد. آن‌ها کوه‌های بزرگی از یخ و گاز و غبار هستند که ممکن است از خارج از منظومه خورشیدی مدارشان آغاز شود و تا نزدیکی‌های خورشید برسد. وقتی که یک دنباله‌دار در مدار خود به سمت خورشید در حرکت است تحت گرانش شدید خورشید قرار می‌گیرد و به خاطر گرمای بسیار خورشید منابع عظیمی از یخ و گاز خود را از دست می‌دهد. تکه‌هایی از ستاره دنباله‌دار که از آن جدا شده‌اند بصورت رشته‌هایی در فضا باقی می‌مانند و با اجرامی که در مسیر آن‌ها قرار دارند برخورد می‌کنند. هنگامی که زمین در مسیر یکی از این رشته ها برخورد می‌کند شهاب‌های آن رشته با جو زمین برخورد کرده و می سوزند. در این هنگام ما می‌توانیم برخورد شهاب ها با جو زمین را بصورت اجرامی نورانی ببینیم که به اصلاح در حال باریدن هستند.
هر بارش شهابی در یک یا چندین شب به اوج بارش خود می‌رسد، یعنی بیشترین مقدار بارش اتفاق می‌افتد. رصدگران زمان اوج هر بارش را بصورت روز و ساعت محاسبه می‌کنند و میزان بارش شهابی را در یک ساعت بدست می‌آورند. ZHR(Zenithal Hourly Rate) میانگین بارش شهاب در طول یک ساعت است که با این حروف اختصاری نشان داده می‌شود. بطور مثال گفته می‌شود که اوج بارش شهابی برساووشی در شب 22 مرداد و ساعت اوج بارش( بیشترین میزان مشاهده شهاب) ساعت یک بامداد است و ZHR آن 100 شهاب است. بارش شهابی برساوشی به همراه بارش‌ اسدی و جوزایی مهم‌ترین بارش‌های شهابی هستند. لازم به ذکر است که هر شهابی که در آسمان دیده می‌شود مربوط به کانون یک بارش خاص است. شهاب‌های برساوشی تنها در کانون این بارش در اطراف صورت فلکی برساوش (PERSEUS) دیده می‌شوند و این قضیه برای تمامی بارش‌ها صادق است.
بارش شهابی برساووشی جز سه بارش شهابی مهم در طول سال است که بازه آن از هفته آخر تیر ماه همزمان با برخورد زمين با توده ذرات فعال دنباله سویفت-تاتل آغاز شده و تا هفته آغازین شهریور ادامه دارد. در سالهای ١۸۶۴تا ١۸۶۶محاسبات مداری شهاب‌واره‌های برساووشی توسط شیاپارلی نشان دادکه منشاءاین بارش دنباله‌دار سويفت-تاتل است که در سال ۱۸۶۲ توسط لوييس سويفت و هورس تاتل کشف شده بود. دوره تناوب دنباله‌دار سویفت-تاتل ١3۰سال است. این دنباله‌دار در اوایل دهه 1990 به گره مداری خود رسيد و باعث شد که در سالهای 1992 تا ١۹۹4، ZHR آن به بيش از ۲۰۰ شهاب برسد. در سال‌های گذشته بارش برساووشی با ZHR نزدیک به ۱۰۰ فعاليت معمول خود را داشته است. در تابستان دو سال پیش همانطور که پيش بينی شده بود به علت نزديکی زمين به توده این ذرات دنباله‌دار تعداد شهاب‌های برساوشی افزايش يافت.
زمان اوج این بارش دهه سوم مرداد ماه و به خصوص بیست و دوم این ماه است. محدوه مشاهد بارش‌های برساووشی در اطراف صورت فلکی برساووش است. شهابهای برساووشی جزء سریع‌ترین شهاب‌ها هستند و معمولا به نور زرد رنگ دیده می‌شوند.
بارش شهابی برساووشی امسال
سال قبل اوج بارش برساوشی در ایامی بود که ماه در حالت تربیع اول قرار داشت و تا پاسی از شب مزاحم رصدگران بارش بود. اما بارش شهابی برساوشی امسال قابل توجه‌تر از سال قبل نیز نخواهد بود، علت آن وجود هلال درخشان ماه در حال رسیدن به تربیع دوم است که در نزدیکی کانون بارش برساوشی است. این امر موجب روشنایی آن بخش از آسمان و از دست رفتن مشاهده شهاب‌های برساوشی بسیاری خواهد بود. بنابراین شهاب‌باران برساوشی امسال بهتراز سال قبل نیست.
بارش شهابی برساوشی امسال در بازه زمانی 10 تا 26 مرداد فعال است و در بامداد فردا 22 مرداد به اوج خود می‌رسد. کانون بارش در سمت پایین صورت فلکی برساوش است و ZHR امسال بارش برساوشی تا60 شهاب(در صورت نبود ماه تا 100 نیز می‌رسید) خواهد بود اما ممکن است که بیشتر هم دیده شود. فاز ماه در این زمان بیش از 80 درصد است و هر چه از شهرها دورتر باشید شهاب‌های بیشتری را مشاهده خواهید کرد. كانون بارش در ساعت 21 امشب طلوع مي‌كند و تا پیش از طلوع خورشید فردا بالاتر از افق قرار دارد. اوج بارش شهابی امسال از حدود ساعت 5/2 تا 5/3 بامداد فردا یکشنبه 22 مرداد است اما احتمال کمی هم دارد که اوج بارش امسال نیز هم‌چون برخی از بارش‌ها چند ساعتی زودتر و یا یکی دو روز پیشتر یا بعدتر اتفاق بیافتد. در بامداد 22 مرداد از حدود ساعت یک بامداد رفته رفته بر تعداد شهاب‌های برساوشی افزوده می‌شود. پس از زمان اوج بارش از تعداد شهابها کاسته می‌شود تا هنگامی که در سوم شهريورماه زمین از محدوده ذرات دنباله دار سويفت ـ تاتل خارج می‌شود.
مناطق مناسب رصد بارش برساوشی و چگونگی ثبت شهاب
مناطق شهری برای رصد بارش شهابی برساوشی امسال اصلا مناسب نیستند. نه این‌که هیچ شهاب برساوشی را در این شب‌ها در آسمان شهرتان نبینید اما میزان آن‌ها مسلما بسیار کمتر از تعداد شهاب‌هایی است که می‌توانید در مناطق خارج شهری مشاهده کنید. دشت‌ها و بیابان‌ها به علت افق‌های بازی که دارند و مناطق مرتفع دور از شهرها که افق شرق، شمال شرق، شمال و شمال غربی آن کاملا باز باشد رصدگاه مناسبی برای رصد بارش شهابی برساوشی هستند. برای ثبت شهاب‌ها تنها نیاز به چند برگه کاغذ و یک خودکار دارید. رو به شمال شرقی بنشینید و در طول شب زاویه خود را متناسب با حرکت کانون بارش رو به شمال از راست به چپ تغییر دهید. زمان مشاهده شهاب، قدر ظاهری، رنگ، و مسیر حرکت شهاب‌ها مهم ترین نکاتی هستند که برای هر شهاب بایستی ثبت کنید. دقت داشته باشید که تنها شهاب‌هایی که در محدوده صورت فلکی برساوش می‌بینید مربوط به بارش شهابی برساوشی هستند. اگر علاقمند به عکاسی از شهاب‌ها هستید در ابتدا دوربین عکاسی که سرعت B دارد تهیه کنید. دوربین خود را که سوار بر سه پایه است، رو به کانون بارش نشانه بگیرید و سرعت دوربین را روی B تنظیم کنید. سپس دکلانشور را فشار دهید و آن را پیچ یا سفت کنید تا نوردهی بر فیلم عکاسی شما آغاز شود. به محض گذر شهاب‌های پر نور از محدوده کادر دوربینتان دکلانشور دوربین را خلاص یا باز کنید تا آن شهاب پرنور در فیلم شما ثبت شود.
رخ‌دادهای نجومی در شب‌های اوج بارش برساوشی
فردا پس از رصد بارش شهابی برساوشی در صبحگاه می‌توانید دو سیاره داخلی منظومه خورشیدی، زهره و عطارد را در افق شرقی مشاهده کنید. این دو جرم آسمانی دو روز پیش مقارنه دو درجه‌ای با هم داشتند و هم اکنون در حال فاصله گرفتن از هم هستند. شش روز بعد در همین زمان می‌توانید با ابزار رصدی خود نظاره‌گر مقارنه نیم درجه‌ای سیاره زهره با خوشه کندوی عسل (M 44) باشید. در این روز زهره به جدایی 40 دقیقه ای از خوشه کندوی عسل خواهد رسید. کندوی عسل یا M 44 خوشه بازی در صورت فلکی خرچنگ(سرطان) است که شماره آن در فهرست NGC ، 2632 است.
چند روز بعد در آخرین روزهای بارش شهابی برساوشی می‌توانید در افق شرقی صبحگاهی در کنار دو سیاره زهره و عطارد شاهد حضور ششمین سیاره منظومه خورشیدی باشید. 30 مرداد، ساعاتی پیش از طلوع خورشید سیاره زحل مقارنه نیم‌درجه‌ای با سیاره عطارد خواهد داشت. در صبحگاه آخرین روز مردادماه تمامی اجرامی که پیشتر به آن اشاره کردیم در آسمان، در نزدیکی یکدیگر قرار می‌گیرند تا ما شاهد مقارنه بسیار جذاب و زیبایی باشیم. در افق شرقی صبحگاه 31 مرداد هلال باریک ماه شب بیست و هفتم در 5/2 درجه‌ای سیاره زهره و اندکی پایین‌تر دو سیاره عطارد و زحل در دو درجه‌ای یکدیگر قرار می‌گیرند. در صبحگاه فردای این روز نیز ساعتی پیش از غروب خورشید می‌توانید نظاره‌گر مقارنه دو درجه‌ای هلال بسیار باریک ماه با سیاره عطارد در افق شرقی باشید.
آسمان ایران
از ماه شهریور قصد داریم در اولین شنبه هر ماه رخدادهای نجومی آن ماه را در ستونی با نام «آسمان ایران» در صفحه علمی روزنامه شرق انعکاس دهیم. در ستون «آسمان ایران» اخبار باشگاه‌های نجوم کشور، گردهم‌آیی‌ها، کنفرانس‌ها، مسابقات نجومی و به خصوص فعالیت‌های گروه‌های نجومی آماتوری جهت حضور دوست‌داران آسمان شب در آن برنامه‌ها درج خواهد شد. اگر از دست‌اندرکاران نجوم و یا از سرپرستان گروه‌های نجومی آماتوری و باشگاه‌های نجوم کشور هستید و علاقمند به انعکاس اخبار برنامه‌های خود پیش از زمان برگزاری آن می‌باشید، اخبار برنامه‌های ماه آینده خود را حداکثر تا بیستم ماه قبل از آن برایمان به میل

ذیل ارسال نمایید:

mehrsharagim@yahoo.com